چگونه آزمون خاک قبل از کوددهی انجام دهم
راهنمای عملی آزمون خاک پیش از کوددهی در باغ پسته
چرا مهم است؟
آزمون خاکِ درست، پایه برنامه کوددهی علمی است و از اتلاف هزینه، شوری‌زایی و کمبودهای پنهان جلوگیری می‌کند.
1) زمان مناسب
- بهترین بازه: اواخر زمستان تا پیش از شروع کوددهی و آبیاری‌های سنگین فصل.
- جایگزین مفید: بلافاصله پس از برداشت (برای ارزیابی شوری و ذخایر).
- فاصله از نهاده‌ها/آبیاری:
- حداقل 2–4 هفته پس از آخرین کوددهی نمونه بگیرید.
- 2–3 روز بعد از آخرین آبیاری/باران صبر کنید تا رطوبت خاک متعادل شود.
2) تقسیم‌بندی قطعه (Management Zones)
- باغ را به نواحی همگن از نظر بافت خاک، شیب، رقم/پایه، شدت رشد/رنگ (نقشه بازدید یا تصاویر پهپاد/ماهواره) و بلوک‌های آبیاری تقسیم کنید.
- از هر ناحیه، نمونه جداگانه بگیرید؛ ترکیب نواحی ناهمگن نتیجه را بی‌معنا می‌کند.
3) ابزار لازم
- اوگر/پراب خاک‌برداری یا بیل استیل تمیز، سطل پلاستیکی تمیز، کیسه‌های زیپ‌دار ضخیم یا ظروف نمونه، دستکش یک‌بارمصرف، ماژیک ضدآب، برچسب، GPS/نقشه یا اپ موبایل برای ثبت نقاط.
- نکته: از ابزار گالوانیزه/برنجی برای ریزمغذی‌ها استفاده نکنید (آلودگی Zn/Cu).
4) عمق و تعداد نمونه‌ها (ویژه باغ پسته)
- عمق‌ها: 0–30، 30–60، 60–90 سانتی‌متر. در باغ‌های ریشه‌عمیق یا برای ارزیابی شوری، 90–120 سانتی‌متر هم مفید است.
- تعداد گمانه در هر ناحیه و در هر عمق: 10–15 (بهتر: 15–20) نقطه تصادفی-زیگزاگی، سپس تجمیع (Composite).
- موقعیت نسبت به آبیاری:
- قطره‌ای/میکروجت: از داخل ناحیه خیس‌خورده (حباب خیس) نمونه بگیرید؛ برای پایش شوری، یک سری نمونه هم از لبه حباب خیس (محل تجمع نمک) بردارید.
- غرقابی/جوی و پشته: در ردیف درخت و بین‌ردیف به‌صورت زیگزاگ نمونه بگیرید و برای هر عمق یک نمونه مرکب بسازید.
- درختان جوان: عمق 0–30 (و در صورت ریشه‌دهی، 30–60) کافی است.
5) روش نمونه‌برداری گام‌به‌گام
- بقایای سطحی (برگ/مالچ) را کنار بزنید.
- پراب را عمود فرو کنید و پروفیل هر عمق را جداگانه در سطل تمیز بریزید.
- نقاط را در کل ناحیه به‌صورت زیگزاگ تکرار کنید تا 10–15 مغزه جمع شود.
- مخلوط‌کردن: خاک هر عمق را در سطل تمیز خوب مخلوط و کلوخه‌ها را خرد کنید؛ سنگ و ریشه درشت را جدا کنید.
- کاهش حجم: با روش Quartering حدود 0.5 تا 1 کیلوگرم برای هر عمق جدا کنید.
- برچسب‌گذاری کامل: نام باغ/ناحیه، روش آبیاری، عمق، تاریخ، آخرین آبیاری/باران، آخرین کوددهی، نام مسئول نمونه‌برداری، مختصات/GPS.
6) نگهداری و ارسال
- نمونه‌ها را خنک و دور از آفتاب نگه دارید؛ طی 24–48 ساعت به آزمایشگاه برسانید.
- اگر ارسال فوری ممکن نیست: لایه‌ای نازک در سایه هواخشک کنید (نه در آون/گرما). برای اندازه‌گیری نیترات، یک زیرنمونه را سرد نگه دارید (یخچال/فریزر) تا تغییر نکند.
- با آزمایشگاهِ انتخابی هماهنگ کنید؛ برخی برای سنجش شوری، خاک مرطوب می‌خواهند.
7) چه آزمون‌هایی از آزمایشگاه بخواهیم (مناسب خاک‌های آهکی/نیمه‌شور)
- شیمی عمومی و شوری:
- pH و EC خمیر اشباع (ECe)، یون‌های محلول (Na, Ca, Mg, K, Cl-, SO4--, HCO3-)، سدیم تبادلی/درصد سدیم تبادلی (ESP) و در صورت امکان SAR عصاره خمیر اشباع.
- کربنات کلسیم معادل (آهک)، ماده آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC)، بافت خاک.
- عناصر غذایی درشت:
- نیتروژن معدنی (NO3-N و NH4-N)، فسفر قابل جذب (Olsen-P برای خاک آهکی)، پتاسیم قابل تبادل (استخراج استات آمونیوم)، کلسیم/منیزیم قابل تبادل، گوگرد به‌صورت سولفات.
- ریزمغذی‌ها:
- DTPA-Fe, Zn, Mn, Cu و بور محلول در آب‌گرم (Hot-water B).
- اختیاری اما مفید:
- کلراید و بور در عصاره خمیر اشباع (برای رصد خطر سمیت)، نیاز گچ در صورت سدیمی‌بودن خاک.
- نکته تکمیلی: همزمان کیفیت آب آبیاری را هم بسنجید (EC، pH، کاتیون/آنـیون‌ها، SAR، بور/کلراید) تا تداخل آب و خاک روشن شود.
8) دفعات تکرار و زمان‌بندی
- آنالیز کامل: هر 2–3 سال برای هر ناحیه مدیریتی.
- پایش سالانه ساده: پیش از فصل رشد برای ECe/کلراید/نیترات و P, K در عمق‌های 0–30 و 30–60.
- آزمون برگی مکمل: اواسط تابستان از برگ‌های شاخه‌های بدون میوه برای کالیبره‌کردن برنامه کوددهی.
9) خطاهای رایج که نتیجه را خراب می‌کند
- نمونه‌گیری بلافاصله بعد از کوددهی یا از تعداد نقاط کم.
- مخلوط کردن عمق‌های مختلف در یک کیسه.
- نمونه‌برداری از نقاط غیرمعمول (کنار توده کود دامی، زیر سایه‌بان نامتعارف، محل دپو).
- استفاده از ابزار/سطل کثیف یا گالوانیزه (آلودگی Zn/Cu).
- برچسب ناقص یا جا‌به‌جایی نمونه‌ها.
- نادیده گرفتن شوری در لبه حباب خیس در آبیاری قطره‌ای.
