عوامل کلیدی در تکثیر پسته (بذری + پیوند)

عوامل کلیدی در تکثیر پسته (بذری + پیوند)

هدف: تولید نهال‌های یکنواخت، سالم و سازگار با خاک/آب مزرعه که سریع وارد باردهی پایدار شوند. این به 3 محور وابسته است: انتخاب پایه درست، کیفیت مواد تکثیر (بذر/چوب‌پیوند) و اجرا/بهداشت در زمان مناسب.

1) انتخاب پایه (Rootstock) بر اساس خاک، آب و بیماری‌ها

- آزمون خاک و آب قبل از هر چیز: شوری (EC)، سدیم/کلر، آهک/pH، بافت خاک، عمق و زهکش.

- تطابق پایه‌ها (جمع‌بندی رایج):

  - P. atlantica (بنه): بسیار متحمل خشکی و آهک؛ رشد متوسط؛ حساسیت بالاتر به ورتیسیلیوم نسبت به UCB1؛ برای مناطق کم‌بارش و خاک‌های سنگین مناسب.

  - P. integerrima: رشد بسیار قوی، تحمل خوب به ورتیسیلیوم؛ حساس‌تر به سرما؛ برای مناطق گرم مناسب.

  - P. khinjuk (خنجک): متحمل خشکی و سرما؛ رشد کندتر؛ سازگار با خاک‌های آهکی.

  - P. vera (نهال پسته): سازگاری پیوند عالی ولی حساس‌تر به برخی بیماری‌های خاکزاد؛ کمتر توصیه می‌شود.

  - UCB1 (هیبرید atlantica × integerrima): رشد بسیار قوی، تحمل خوب به ورتیسیلیوم و شوری متوسط تا خوب، یکنواختی بالا؛ گزینه پیشرو در بسیاری از باغ‌ها.

- نکته: انتخاب پایه باید با توجه به اقلیم (سرما/گرما)، آلودگی قبلی خاک (به‌ویژه ورتیسیلیوم)، و کیفیت آب انجام شود.

2) روش‌های تکثیر و کاربرد

- بذری برای تولید پایه: استاندارد صنعت برای داشتن ریشه نافذ و سازگار.

- پیوند جوانه (T-bud/Chip/Patch) روی پایه ۱‌ساله: روش اصلی برای انتقال رقم مادری.

- قلمه‌گیری: برای پسته دشوار و کم‌موفقیت؛ تجاری نیست مگر برای برخی پایه‌ها و با مه‌پاش/هورمون قوی.

- کشت‌بافت/کلونال: برای برخی پایه‌های خاص (مثل UCB1) در نهالستان‌های تخصصی؛ مدیریت حساس می‌خواهد.

 

3) کیفیت مواد تکثیر

- بذر پایه:

  - از درختان مادری شناخته‌شده و سالم؛ تازه و با قوه نامیه بالا.

  - تیمار پیش از کاشت: خیساندن 12–24 ساعت + سردخانه مرطوب (استراتیفیکاسیون) 4–6 هفته در 3–5°C برای یکنواختی جوانه‌زنی.

  - پوسته‌سخت: اسکارفیكیشن ملایم (ایجاد شکاف) یا جداکردن پوسته برای یکنواختی بیشتر؛ حتماً ضدعفونی کنید تا ریسک قارچی بالا نرود.

  - ضدعفونی بذر: هیپوکلریت 0.5–1٪ یا قارچ‌کش مجاز؛ سپس آبکشی.

- چوب‌پیوند (Scion):

  - از درختان مادری پرمحصول و سالم، از شاخه‌های یک‌ساله بالغ.

  - برداشت در خواب زمستانه، نگهداری در کیسه رطوبتی در 1–4°C؛ برچسب‌گذاری دقیق؛ ضدعفونی سطحی قبل از استفاده.

 

4) ظرف، بستر و مدیریت ریشه

- ریشه پسته نافذ است؛ گلدان‌های بلند (Root-trainer 30–40 سانتی‌متر) یا کیسه‌های عمودی برای جلوگیری از پیچش ریشه.

- بستر سبک با زهکشی بالا (کوکوپیت/پرلیت یا ماسه/پرلیت)؛ pH 6–7.5؛ EC آب آبیاری در نهالستان ترجیحاً <1.5 dS/m.

- جلوگیری از J-root: کاشت عمیق و راستای ریشه اصلی را مرتب کنترل کنید؛ از تهویه/آپرونینگ استفاده کنید.

 

5) زمان‌بندی و دما

- کاشت بذر: اواخر زمستان تا اوایل بهار (پس از استراتیفیکاسیون).

- پیوند جوانه:

  - T-budding تابستانه: وقتی پوست پایه «لغزنده» است و دمای روزانه معتدل تا گرم (تقریباً اواخر تیر تا شهریور؛ متناسب با اقلیم).

  - Chip budding: در دماهای خنک‌تر (بهار یا اواخر تابستان/اوایل پاییز) هم قابل انجام است.

- دمای بهینه تشکیل کالوس: حدود 20–30°C؛ گرمای شدید و خشک (بالای ~38°C) درصد گیرایی را پایین می‌آورد.

 

6) اجرا و تکنیک پیوند

- تراز کامبیوم دقیق، برش‌های تمیز (ابزار تیز و ضدعفونی‌شده)، بستن با نوار پیوند/پارا فیلم و آب‌بندی لبه‌ها.

- ارتفاع پیوند: معمولاً 20–40 سانتی‌متر از سطح خاک (برای دوری از رطوبت خاک و سهولت تربیت).

- مراقبت پس از پیوند:

  - سایه‌اندازی ملایم و رطوبت یکنواخت؛ 2–4 هفته بعد بازبینی و برداشتن یا شل‌کردن نوار (جلوی کمربندی).

  - «وادارسازی جوانه» در اواخر زمستان/اوایل بهار با قطع سربندی پایه 10–15 سانتی‌متر بالای جوانه؛ حذف همه نرک‌ها و جوانه‌های زیر محل پیوند.

  - بستن نهال به قیم، سفیدکاری ناحیه در معرض آفتاب پس از رشد جوانه.

 

7) بهداشت و ضدعفونی (Critical)

- ابزار پیوند و هرس را بین هر درخت با الکل 70٪ یا هیپوکلریت 0.5–1٪ ضدعفونی کنید.

- مدیریت بیماری‌های نهالستان: پیشگیری از بوته‌میری (Pythium/Phytophthora) با زهکشی عالی، آبیاری مدیریت‌شده و در صورت نیاز قارچ‌کش‌های مجاز.

- استفاده از چوب‌پیوند/نهال مادری گواهی‌شده برای اجتناب از آفات نهفته و اختلالات نهالستان.

 

8) آب و تغذیه نهال

- رطوبت یکنواخت، بدون غرقابی؛ آبیاری سنگین = ریشه‌مرگ/بوته‌میری.

- تغذیه سبک و پیوسته: N کم‌دوز پس از تثبیت پیوند، سپس K/Ca متعادل برای استحکام بافت؛ از شورکردن بستر خودداری کنید.

 

9) اعداد راهنما از نرخ موفقیت (در شرایط خوب)

- قوه نامیه بذر پس از تیمار: 70–90٪ (بدون تیمار و بهداشت، ممکن است به 40–60٪ برسد).

- T-budding تابستانه: 75–95٪ گیرایی (با دمای مناسب و رطوبت مدیریت‌شده).

- Chip/patch budding: 60–85٪بسته به مهارت و شرایط.

- قلمه چوب‌سخت/نیمه‌سخت: معمولاً پایین و ناپایدار (10–40٪)؛ تجاری به‌صرفه نیست مگر در سیستم‌های کنترل‌شده.

- کشت‌بافت/کلونال: وابسته به پروتکل؛ فقط در نهالستان‌های تخصصی توصیه می‌شود.

 

10) خطاهای رایج که موفقیت را کم می‌کند

- انتخاب پایه نامتناسب با خاک/آب (مثلاً حساس به ورتیسیلیوم روی زمین آلوده).

- پیوند در دمای نامناسب یا با چوب‌پیوند خشک/بی‌کیفیت.

- شُل یا بدبستن پیوند (خوشه هوا بین کامبیوم‌ها).

- آبیاری غرقابی و زهکش ضعیف → بوته‌میری.

- نادیده‌گرفتن حذف جوانه‌های زیر پیوند → رقابت با جوانه پیوندی و رشد ناهمگون.

 

تقویم فشرده (نیمکره شمالی/ایران)

- دی–بهمن: برداشت و ذخیره چوب‌پیوند؛ استراتیفیکاسیون بذر.

- اسفند–فروردین: کاشت بذر پایه در نهالستان/گلدان‌های بلند.

- تیر–شهریور: T-budding روی پایه‌های ۱‌ساله وقتی پوست لغزنده است.

- اسفند–فروردین سال بعد: وادارسازی جوانه، حذف رشدهای زیر پیوند و شروع تربیت تنه.

 

شرایط محیطی بهینه برای جوانه‌زنی بذر پسته

 

- دمای بستر: 24–26°C (روز) با افت شبانه تا 18–22°C

- رطوبت بستر: یکنواخت و مرطوب (نه غرقاب)، حدود 60–70٪ ظرفیت نگهداشت آب

- هوا/اکسیژن: بستر سبک و پرهواده؛ زهکش عالی

- شوری آب/بستر: آب آبیاری EC < 1.0 dS/m، بستر EC < 1.5 dS/m

- pH بستر: 6.0–7.5 (بهینه ~6.5–7.2)

- نور: برای جوانه‌زنی لازم نیست؛ پوشش نازک خاک کافی است

- پیش‌تیمار: خیساندن 12–24 ساعته + سرمادهی مرطوب 4–6 هفته در 3–5°C برای یکنواختی بالا

 

پروتکل عملی (مرحله‌به‌مرحله)

1) آماده‌سازی بذر

- پوست سبز (هال) را کامل جدا کنید؛ پوسته سخت (شل) را می‌توانید نگه دارید یا با ترکاندن/شکاف ملایم بردارید تا جوانه‌زنی سریع‌تر شود.

- بذرها را 10 دقیقه در هیپوکلریت سدیم 0.5–1٪ (یا 70٪ الکل 30 ثانیه + آبکشی) ضدعفونی و سپس با آب تمیز خوب آبکشی کنید.

 

2) خیساندن و شست‌وشوی مهاری‌ها

- 12–24 ساعت در آب تازه (2–3 بار تعویض آب) بخیسانید تا جذب آب اولیه کامل شود و ترکیبات مهاری شسته شوند.

 

3) سرمادهی مرطوب (برای یکنواختی بالا)

- بذرِ مرطوب را در پارچه/کیسه سوراخ‌دار یا بین دستمال مرطوب در 3–5°C به‌مدت 4–6 هفته نگه دارید. رطوبت فقط مرطوب، نه خیس. هر هفته تهویه و بررسی کپک.

- گزینه سرعتی: خیساندن در GA3 (gibberellic acid) 250–500 ppm به‌مدت 12–24 ساعت می‌تواند مدت سرمادهی را کوتاه و یکنواختی را بهتر کند (اختیاری).

 

4) بستر و ظرف

- مخلوط سبک و استریل: مثلاً کوکوپیت:پرلیت 1:1 یا ماسه شسته:پرلیت 1:1.

- ظرف‌های بلند (Root-trainer 30–40 سانتی‌متر) یا کیسه نهال برای جلوگیری از پیچش ریشه؛ زهکش کافی.

 

5) کاشت

- عمق کاشت: 2–3 برابر ضخامت بذر (معمولاً 1.5–3 سانتی‌متر). برای بذر بدون پوسته سخت، 1.5–2 سانتی‌متر کافی است.

- جهت‌گذاری: افقی یا با انتهای نوک‌تیز به سمت پایین؛ بستر را سبک روی بذر بريزید و کمی فشرده کنید.

- سطح را با لایه نازک ماسه شسته بپوشانید تا یکنواخت مرطوب بماند و بیماری کمتر شود.

 

6) شرایط محیطی جوانه‌زنی

- دما: 24–26°C ثابت (گرمایش زیرسطحی در صورت سردی محیط مفید است)، شب‌ها 18–22°C.

- رطوبت: بستر همواره مرطوب اما غیر‌اشباع؛ آبیاری سبک و مکرر یا مه‌پاشی ملایم روی سطح. پوشش نایلونی/دوم شفاف برای حفظ رطوبت مفید است اما روزانه تهویه شود.

- هوا: از ایستابی آب جلوگیری کنید؛ سوراخ‌های زهکش باز، بستر پرمنفذ.

- نور: لازم نیست؛ پس از خروج لپه‌ها، نور ملایم غیرمستقیم بدهید.

 

7) پس از سبزشدن

- به‌محض دیدن ریشه/ساقه، رطوبت را کمی کمتر و تهویه را بیشتر کنید (کاهش ریسک بوته‌میری).

- نور: 12–14 ساعت نور ملایم (تقریباً 150–250 μmol m⁻² s⁻¹) یا آفتاب پراکنده.

- تغذیه: 7–10 روز پس از بازشدن برگچه‌ها، محلول غذایی خیلی رقیق (N 30–50 ppm) هفتگی؛ شوری بستر را پایین نگه دارید.

 

شاخص‌های کیفی آب/بستر

- EC آب آبیاری: ترجیحاً < 1.0 dS/m (TDS < ~650 ppm). کلر و سدیم بالا جوانه‌زنی را کم می‌کند.

- pH آب/محلول: 6.0–7.2 برای جذب ریزمغذی‌ها مناسب‌تر است.

- دمای ریشه: ثابت نگه داشتن 22–26°C سرعت و یکنواختی را بهبود می‌دهد.

 

زمان‌بندی و درصد موفقیت

- با سرمادهی 4–6 هفته: اولین ریشه‌ها 7–14 روز پس از کاشت ظاهر می‌شوند؛ درصد سبزشدن 80–95٪ (با بهداشت خوب).

- بدون سرمادهی: سبزشدن دیرتر و نامنظم (3–6 هفته یا بیشتر) و درصد پایین‌تر.

 

عیب‌یابی سریع

- پوسیدگی/بوته‌میری: بستر خیلی خیس یا زهکش ضعیف → آبیاری سبک‌تر، اضافه‌کردن پرلیت/ماسه، تهویه روزانه، ضدعفونی بذر/ظرف.

- سبزشدن نامنظم: نبود سرمادهی کافی یا دمای پایین/بالای بستر → تکرار سرمادهی یا تنظیم دما به 24–26°C.

- پوکی/مرگ جنین: بذر کهنه یا نگهداری بد → از بذر تازه و سنگین استفاده کنید؛ تست شناوری انجام دهید (شناور‌ها را حذف کنید).

- شوری بالا: EC آب/بستر را اندازه‌گیری و با آب کم‌شور آبیاری کنید.

 

راهنمای انتخاب و آماده‌سازی خاک برای نهال‌کاری پسته

هدف: استقرار سریع، ریشه‌زایی عمیق، رشد یکنواخت و کاهش ریسک شوری/غرقابی/بیماری. آماده‌سازی درست خاک قبل از کاشت، 5–10 سال اول باغ را بیمه می‌کند.

پارامترهای کلیدی خاک (هدف‌های پیشنهادی)

                                                                                 | عامل | بازه/هدف | نکته فنی |

| بافت | شنی‌لومی تا لومی‌رسیِ سبک | زهکش مناسب + نگهداشت رطوبت متعادل |

| عمق مؤثر خاک | ≥ 1.5 متر (ترجیحاً 2 متر) | بدون لایه سخت (کالیچ/پان) در عمق ریشه |

| زهکش/نفوذپذیری | خوب؛ تست نفوذ میدانی سریع | در چاله 30 سانتی‌متری، آبِ دوم در ≤ 2–3 ساعت پایین برود |

| سطح ایستابی | > 1.5–2 متر زیر سطح در فصل آبیاری | سطح ایستابی کم‌عمق = خطر پوسیدگی ریشه |

| شوری خاک (ECe) | برای استقرار نهال < 4 dS/m | پسته متحمل است، ولی نهال به محیط کم‌شور نیاز دارد |

| شوری آب (ECw) | برای نهال < 2 dS/m (ترجیحاً) | برای آب شورتر، طراحی «کسری آبشویی» الزامی |

| سدیمی بودن | SAR آب < 6–8، ESP خاک < 10–15٪ | در صورت بالاتر: گچ + آبشویی و بهبود زهکش |

| pH | 7.0–8.0 (قابل تحمل تا ~8.2) | pH خیلی بالا → مدیریت ریزمغذی‌ها (Fe/Zn) |

| آهک معادل (CaCO3) | وجودش قابل قبول | لایه‌های آهکی سخت باید شکسته/دور زده شوند |

| بور (B) در آب | برای نهال‌ها < 1 mg/L | مقادیر بالاتر → ریسک سوزندگی برگ |

 

گام‌های عملی (از 3–6 ماه پیش از کاشت تا روز کاشت)

1) بررسی و نقشه‌برداری خاک و آب

- گمانه/پروفیل حداقل هر 3–5 هکتار: عمق، بافت، لایه سخت، رطوبت، بوی احیا (کمبود هوا).

- نمونه آزمایشگاهی از افق‌های 0–30، 30–60 (و در صورت نیاز 60–90 سانتی‌متر): ECe، pH، SAR/ESP، CaCO3، B، گچ طبیعی، P/K، ماده آلی.

- آزمایش آب آبیاری: EC، SAR (Na, Ca, Mg)، HCO3/CO3، کلر، بور.

- نقشه‌برداری نقاط مسئله‌دار (شور/سدیمی/کم‌عمق) برای اصلاح هدفمند یا تغییر آرایش کاشت/پایه.

 

2) طراحی زهکش و سطح مزرعه

- سطحی: شیب ملایم 0.3–0.5٪ به سمت نهر خروجی، شیارهای هدایت بارندگی.

- زیرسطحی (در صورت نیاز): لوله‌گذاری زهکش در اراضی با سطح ایستابی بالا یا لایه رسی؛ فاصله و عمق مطابق محاسبات محلی.

- بسترهای بلند/پشته‌کاری در خاک‌های سنگین: پشته 30–50 سانتی‌متر برای دوری یقه از خیس‌شدن‌های طولانی.

 

3) اصلاح شوری/سدیمی

- اگر SAR/ESP بالاست: کاربرد گچ کشاورزی (CaSO4·2H2O) + آبشویی برنامه‌ریزی‌شده. مقدار دقیق را آزمایشگاه بر اساس CEC/ESP تعیین کند؛ به‌صورت میدانی رایج است 3–10 تن در هکتار برای کاهش چند واحد ESP در 30 سانتی‌متر اول (بسته به بافت و کیفیت گچ).

- آبشویی: پس از پخش گچ، چند نوبت آبیاری سنگین با خروجی مناسب. در کل فصل آبیاری، «کسری آبشویی» 10–20٪ برای آب‌های ECw بالاتر طراحی شود.

- برای آب‌های بی‌کربناته/قلیایی: برنامه تزریق اسید (یا کودهای اسیدی‌کننده) با مشاور آبیاری تنظیم شود؛ ایمنی و تجهیزات استاندارد ضروری است.

 

4) بهبود فیزیکی خاک

- شکستن لایه سخت/تراکم: زیرشکنی (Chisel/Subsoiling) در رطوبت بهینه خاک (نه خیلی خشک/خیس) در عمق 40–60 (یا تا بالای پان). عبور در دو جهت متقاطع در اراضی متراکم.

- یکنواخت‌سازی ریزپستی‌وبلندی: تسطیح سبک برای توزیع یکنواخت آب و جلوگیری از برکه‌های موضعی.

 

5) افزایش ماده آلی و تغذیه پایه

- کمپوست کاملاً رسیده و کم‌شور (EC < ~4 dS/m، C:N ~12–20): 10–20 تن/هکتار در نوار کاشت (نه کل مزرعه)، اختلاط در 20–30 سانتی‌متر سطحی. در اقلیم مرطوب/باغ‌های آلوده: از ورود کمپوست آلوده پرهیز کنید.

- کودهای فسفره/پتاسه پیش‌کاشت (طبق آزمون خاک): P را در نوار ریشه 15–25 سانتی‌متری جای‌گذاری کنید؛ پتاس در خاک‌های فقیر به‌صورت اختلاط سطحی.

- کلسیم: در آب‌های نرم/خاک‌های کم‌کلسیم، کاربرد دوره‌ای نیترات کلسیم بعد از کاشت مفید است.

 

6) مدیریت علف‌هرز و بیماری خاکزاد

- روش‌های بدون سم: سولاریزاسیونِ نوار کاشت (پلاستیک شفاف 30–50 میکرون، 4–6 هفته در اوج گرما) + استریل بهداشتی ابزار/کود.

- روش‌های زیستی: کاشت میان‌بَر با خردل/شبدر و برگردان (بیوفومیگاسیون) 3–6 هفته قبل از کاشت، در اقلیم‌های مناسب.

- تناوب و پرهیز از اراضی مبتلا به ورتیسیلیوم/فیتوفترا؛ انتخاب پایه متحمل (مثل UCB1) در اراضی پرریسک.

 

7) آماده‌سازی بستر آبیاری

- ترجیح سیستم‌های قطره‌ای دوخطه روی ردیف برای توزیع یکنواخت و آبشویی موضعی نمک‌ها؛ فاصله قطره‌چکان‌ها 50–75 سانتی‌متر (بسته به بافت).

- شست‌وشوی اولیه خطوط و آزمون دبی/یکنواختی قبل از کاشت.

 

8) پیش‌آبیاری و نشاندن خاک

- 1–2 نوبت «پیش‌آبیاری» برای نشاندن خاک و فعال‌سازی گچ/کودها؛ سپس تا روز کاشت سطح را قابل‌کار نگه دارید (نه باتلاقی/نه پودر خشک).

 

9) اصول کاشت چاله

- چاله بزرگ اما با «پرکردن با خاک بومی» (از مخلوط‌کردن خاکِ چاله با مقدار زیاد مواد نرمِ متفاوت خودداری کنید تا ریشه از چاله خارج شود).

- کاشت روی پشته در خاک‌های سنگین/سرد؛ طوقه 3–5 سانتی‌متر بالاتر از سطح نهایی خاک.

- اصلاح ریشه نهال: هرگونه پیچش (J-root) را اصلاح و ریشه‌های شکسته را کمی سرزنی کنید؛ بلافاصله آبیاری بن‌کاشت.

- تشکیل تشتک (حوضچه) کوچک، مالچ نازک آلی در اقلیم خشک (دور از طوقه).

 

آزمون‌های میدانی سریع (قبل از تصمیم)

- تست نفوذ: یک چاله 30×30×30 سانتی‌متر را پر از آب کنید؛ پس از زهکش کامل، بار دوم پر کنید. اگر بار دوم بیش از 4 ساعت طول کشید → زهکش ضعیف، نیازمند پشته/زهکش/زیرشکنی.

- شوری نقطه‌ای: با EC‌متر دستی، آب زهکش سطحی را بسنجید؛ مقادیر بالا در نقاط خاص را روی نقشه علامت بزنید و موضعی اصلاح کنید.

 

نکته‌های کلیدی مهندسی آبیاری

- برای آب‌های شورتر، «کسری آبشویی» 10–25٪ در برنامه آبیاری بگنجانید تا نمک‌ها از ناحیه ریشه خارج شوند.

- در آب‌های با HCO3 بالا، اسیددهی کنترل‌شده یا کودهای اسیدساز (مثل سولفات آمونیوم) pH منطقه ریشه را مدیریت می‌کنند؛ پایش pH و EC در طول فصل ضروری است.

 

اشتباهات پرهزینه (و جایگزین درست)

- فقط اصلاح چاله و نه مزرعه → ناهمگنی شدید و ریشه‌زایی محدود. راه‌حل: اصلاح نوار کاشت/ردیف به‌صورت پیوسته.

- کاشت در خاک خیس/سنگین → فشردگی و تهویه ضعیف. راه‌حل: صبر تا رطوبت مزرعه‌ای و سپس زیرشکنی/پشته‌سازی.

- نادیده‌گرفتن SAR/ESP آب → سدیمی‌شدن تدریجی خاک. راه‌حل: آزمون آب + گچ و طراحی آبشویی.

- مصرف کود دامی نارس و شور → سوزش ریشه/علف هرز. راه‌حل: فقط کمپوست کاملاً رسیده و کم‌شور.

 

برنامه آبیاری و تغذیه در مراحل اولیه رشد پسته (نهال و سال 1–2)

هدف: استقرار سریع ریشه، رشد یکنواخت تاج، پیشگیری از تنش شوری/غرقابی و فراهم‌کردن تغذیه پله‌ای بدون تحریک نرک‌های زائد.

پیش‌فرض‌های اجرایی

- آرایش باغ نمونه: 6×6 متر (≈ 278 درخت/هکتار)

- آبیاری: قطره‌ای دوخطه روی ردیف؛ هر نهال در شروع 2 قطره‌چکان 4 L/h (قابل افزایش به 3 عدد از اواخر بهار سال 2)

- هدف خیسایی: سال 1 عمق 30–40 سانتی‌متر؛ سال 2 عمق 40–60 سانتی‌متر

- اقلیم: نیمه‌خشک؛ مقادیر برای خاک لومی قابل تنظیم با جدول بافت

 

بخش 1) آبیاری مرحله‌ای

 

اصل‌ها

- رطوبت یکنواخت در ناحیه ریشه (60–80٪ ظرفیت زراعی)، بدون غرقابی

- دفعات بیشتر با حجم کمتر بهتر از نوبت‌های سنگین و با فاصله زیاد است (کاهش ریسک فیتوفترا)

- کنترل میدانی با مته/بیلچه: 6–8 ساعت پس از هر نوبت آبیاری، عمق خیسایی را چک و زمان را تنظیم کنید

 

الگوی پیشنهادی (برای 2×4 L/h در هر نهال)

 

- بهار (پس از کاشت/برگ‌دهی)

  - شنی-لومی: 3–4 نوبت/هفته × 45–60 دقیقه (≈ 6–8 لیتر/نوبت)

  - لومی: 2–3 نوبت/هفته × 60–75 دقیقه (≈ 8–12 لیتر/نوبت)

  - لومی-رسی: 1–2 نوبت/هفته × 75–90 دقیقه (≈ 12–15 لیتر/نوبت)

 

- ابتدای تابستان (گرم‌شدن هوا)

  - شنی-لومی: 4–6 نوبت/هفته × 60–75 دقیقه (≈ 8–12 لیتر/نوبت)

  - لومی: 3–4 نوبت/هفته × 60–90 دقیقه (≈ 12–18 لیتر/نوبت)

  - لومی-رسی: 2–3 نوبت/هفته × 90–120 دقیقه (≈ 16–24 لیتر/نوبت)

 

- سال 2

  - از اواخر بهار، 1 قطره‌چکان 4 L/h دیگر اضافه کنید (جمعاً 3 عدد) یا زمان‌ها را 20–30٪ بیشتر کنید.

  - هدف: 40–60 سانتی‌متر عمق خیسایی در هر چرخه 1–2 روزه (تابستان)

 

نکته‌های تنظیمی سریع

- عمق خیسایی < هدف → زمان را 15–20 دقیقه اضافه کنید یا یک نوبت دیگر در هفته بیفزایید.

- رطوبت بیش از حد/جاری‌شدن آب → زمان را 15–20٪ کم یا فاصله بین نوبت‌ها را بیشتر کنید.

- خطای رایج: آبیاری سنگین و دیر به‌دیر در خاک‌های سنگین → فشردگی و بیماری ریشه.

 

فرمول ساده محاسبه زمان

- آب تحویلی هر نهال (لیتر) = تعداد قطره‌چکان × دبی (L/h) × زمان (ساعت)

- مثال: 2 قطره‌چکان × 4 = 8 L/h. برای 10 لیتر هدف → زمان ≈ 1.25 ساعت

 

بخش 2) تغذیه (کودآبیاری/برگی) در سال‌های اولیه

 

اصل‌ها

- نیتروژن را پله‌ای و خرد (Split) بدهید؛ از شوک نیتروژنه در 2–3 هفته اول پس از هرس/کاشت پرهیز کنید.

- فسفر و پتاسیم را بر پایه آزمون خاک برنامه‌ریزی کنید؛ در خاک‌های کم‌مایه، مقادیر پایه را قبل از کاشت داده‌اید.

- EC تانک کودآبیاری را پایین نگه دارید (ترجیحاً < 1.5–2.0 dS/m در خروجی خط) و حتماً شست‌وشوی انتهای خطوط را انجام دهید.

 

مقادیر مرجع فصلی (قابل تنظیم با آزمون برگ/خاک)

- سال 1: نیتروژن 20–40 کیلوگرم N/هکتار (≈ 70–145 گرم N/درخت/سال)

- سال 2: نیتروژن 40–80 کیلوگرم N/هکتار (≈ 145–290 گرم N/درخت/سال)

- پتاسیم (اگر خاک کم/متوسط است): 20–40 کیلو K2O/هکتار در سال‌های 1–2 (از شروع رشد تا اوایل تابستان، خرد شده)

- فسفر: در خاک‌های کم‌فسفر 15–30 کیلو P2O5/هکتار (ترجیحاً پیش‌کاشت یا ابتدای فصل به‌صورت MAP/اسید فسفریک خرد)

 

تقسیم‌بندی هفتگی پیشنهادی نیتروژن

 

- سال 1 (هدف کل ~ 30 کیلو N/هکتار؛ 12–16 هفته کودآبیاری)

  - هفته 1–4 (پس از برگ‌دهی): 1.5–2.0 کیلو N/هکتار/هفته

  - هفته 5–8: 2.0–2.5 کیلو N/هکتار/هفته

  - هفته 9–12: 2.0–2.5 کیلو N/هکتار/هفته

  - هفته 13–16: 1.0–1.5 کیلو N/هکتار/هفته

  - معادل تقریبی به‌ازای هر درخت: 3–6 گرم N/درخت/هفته در اوج

 

- سال 2 (هدف کل ~ 60 کیلو N/هکتار)

  - هفته 1–4: 2.5–3.0 کیلو N/هکتار/هفته

  - هفته 5–8: 3.0–3.5 کیلو N/هکتار/هفته

  - هفته 9–12: 3.0–3.5 کیلو N/هکتار/هفته

  - هفته 13–16: 2.0–2.5 کیلو N/هکتار/هفته

  - معادل تقریبی به‌ازای هر درخت: 6–10 گرم N/درخت/هفته در اوج

 

نمونه فرمول کودآبیاری (قابل تطبیق)

- منابع N:

  - نیترات کلسیم (15.5-0-0): تقویت Ca در شروع فصل؛ در تانک جداگانه از سولفات‌ها/فسفات‌ها

  - اوره (46% N) یا UAN: خنثی/کمی اسیدی؛ حل‌پذیری بالا

  - سولفات آمونیوم (21-0-0-24S): اسیدی‌کننده ملایم برای آب‌های قلیایی

- K:

  - نیترات پتاسیم (13-0-46) برای همزمانی N+K در اوج رشد

  - سولفات پتاسیم (0-0-50) در تانک جدا از نیترات کلسیم

- P:

  - اسید فسفریک یا MAP (12-61-0) در آغاز فصل در دوزهای کوچک

- نکات اختلاط:

  - Ca(NO3)2 را با فسفات/سولفات در یک تانک مخلوط نکنید (رسوب)

  - pH محلول 5.5–6.5 ایده‌آل است؛ ابتدا تست اختلاط کوچک انجام دهید

 

ریز‌مغذی‌ها (برگ‌پاشی هدفمند)

- روی (ZnSO4 0.5–1% + اوره کم‌بیوره 0.5–1%) در آغاز برگ‌دهی؛ در صورت کمبود یا سابقه

- بور (0.1–0.2% اسیدبوریک) 7–10 روز پیش از گل‌دهی؛ با احتیاط و تست لکه‌ای

- آهن (EDDHA) ریشه‌ای در خاک‌های آهکی با زردی شدید برگ‌های جوان

 

بخش 3) سناریوی نمونه اجرایی

 

- شرایط: خاک لومی، اقلیم نیمه‌خشک، 2×4 L/h در سال 1، 3×4 L/h از اواخر بهار سال 2

- سال 1

  - آبیاری:

    - فروردین–اردیبهشت: 2–3 نوبت/هفته × 60–75 دقیقه (8–12 L/نوبت)

    - خرداد–تیر: 3–4 نوبت/هفته × 60–90 دقیقه (12–18 L/نوبت)

  - کودآبیاری (N هدف ~ 30 kg/ha):

    - از برگ‌دهی تا نیمه تابستان، هفتگی 2–2.5 kg N/ha (مثلاً 4.3–5.4 kg اوره/ha) + از خرداد 1–1.5 kg K2O/ha (مثلاً 2–3 kg KNO3/ha)

    - ماه اول بخشی از N را با نیترات کلسیم بدهید (حفظ Ca و کیفیت بافت)

- سال 2

  - آبیاری:

    - اردیبهشت: 3×4 L/h → 2 نوبت/هفته × 60–90 دقیقه (≈ 36–54 L/هفته/درخت)

    - خرداد–تیر: 3–4 نوبت/هفته × 60–90 دقیقه (≈ 54–72+ L/هفته/درخت)، هدف عمق 40–60 سانتی‌متر

  - کودآبیاری (N هدف ~ 60 kg/ha):

    - هفتگی 3–3.5 kg N/ha در اوج (مثلاً 6.5–7.6 kg اوره/ha) + 2–3 kg K2O/ha از شروع رشد رویشی قوی

    - در آب‌های قلیایی، بخشی از N به‌صورت سولفات آمونیوم برای مدیریت pH ریشه

 

پایش و اصلاح

- رطوبت خاک: اگر دسترسی دارید، سنسورهای گرانولی/خازنی را در عمق 20 و 40 سانتی‌متر نصب کنید؛ دمای بالا → دفعات بیشتر، زمان کمتر

- آزمون برگ (اواسط تابستان) و آب آبیاری (EC، NO3-N): مقدار N تزریقی را با N موجود در آب تنظیم کنید

- مشاهده رشد: میان‌بُر

  - رشد خیلی نرم و آبدار/نرک زیاد → N را 15–25٪ کم و دفعات آبیاری را با حجم کمتر افزایش دهید

  - رشد کم و برگ کوچک کم‌رنگ → N/کُل پتاس را 10–20٪ بالا ببرید (پس ازمشکل شوری/آب)

 

اشتباهات پرهزینه (و جایگزین درست)

- آبیاری سنگین و با فاصله زیاد در خاک سنگین → فشردگی/پوسیدگی ریشه؛ به‌جایش دفعات بیشتر با حجم کمتر

- شروع فصل با دوز بالای N → نرک زیاد، حساسیت به آفتاب‌سوختگی؛ N را پله‌ای و کم‌دوز کنید

- اختلاط نامناسب کودها → رسوب و گرفتگی قطره‌چکان؛ دو تانک جدا (Ca جدا از P/S)

- بی‌توجهی به EC آب/بستر → تجمع نمک و سوختگی برگ؛ کسری آبشویی 10–20٪ برای آب شورتر